Verslag en Speellijst van workshop Zingen voor de toekomst: de jaren zestig verteld in muziek
Druk, fijn weekend! Eerst muziek maken op de wijklunch ‘Rondkomen met weinig’ in wijkcentrum Het Spoor in Tilburg. Daarna door naar Den Haag om bij te dagen aan een workshop “Wapenhandel en militaire interventies” op 2.Dh5,“Festival voor activisten en wereldversleutelaars”. Vandaag deed ik zelf een workshop doen op dat festival: “Zingen voor de toekomst: de jaren zestig verteld in muziek”. Een verslagje en een lijstje van wat ik gezongen heb.
De workshop kwam neer op een presentatie waarin ik vertelde over sociale strijd in de jaren zestig in de VS, en liedjes zong vanuit en over die strijd en de thema’s waar het om draaide. Tijdgebrek leidde ertoe dat ik flink wat moest schrappen. Daar stond tegenover dat aanwezigen met interessante vragen en observaties kwamen. Daardoor, maar vooral ook omdat mensen meezongen, was het geen eenrichtingsverkeer maar echt een workshop met deelnemers.
Ik heb gezongen over het conformisme van de jaren vijftig, de beginnende inzet voor vrede en andere opkomende thema’s, en vooral over de vrijheidsstrijd van zwarte mensen en gemeenschappen tegen racistische wetten en praktijken in met name de zuidelijke staten van de VS. Aan de tweede helft van de jaren zestig ben ik nauwelijks toegekomen, en dat andere grote thema uit die tijd – de Vietnamoorlog en de protesten daar tegen – heb ik wegens dat tijdgebrek dus niet kunnen bespreken en bezingen. Tot mijn grote plezier is er flink meegezongen. De completere versie hoop ik nog eens te kunnen doen, ergens, ooit, graag Hieronder in ieder geval de lijst van wat ik wel gespeeld en gezongen heb. Songtitel vet, artiesten er cursief achter, voor zover van toepassing want niet altijd heb ik me op een specifieke versie gebaseerd.
- Riot in Cell Block Number 9 – Coasters
- Little Boxes – Malvina Reynolds
- I Can See a New Day – Les Rice
- What Did You Learn in School Today – Tom Paxton
- Ballad of William Worthy – Phil Ochs
- Woke up This Morning With My Mind Set On Freedom
- I‘m On My Way to the Freedom Land
- Ain’t Gona Let Nobody Turn Me ‘Round
- Move on Over (Or We’ll Move on Over You) – Les Chandler
- The Fiddle and the Drum – Joni Mitchell
- Carry It On – Gil Turner
Heel veel van de songs waarop ik mijn uitvoeringen mede heb gebaseerd zijn met een beetje zoeken op het internet te vinden. Voor de songs uit de zwarte burgerrechtenbeweging heb ik vooral veel gehad aan de pagina “African American Civil Rights Songs” op Cocojams.nl, een aan zwarte gezongen muziek gewijde website. Deze pagina bevat teksten, video en geluid plus toelichtingen van een aantal van de meest bekende Freedom Songs uit deze ook cultureel zo buitengewoon leerzame beweging.
De VS in de jaren 50 en 60
De jaren 50 in de Verenigde Staten was een periode van grote economische groei.
De lonen stegen, nieuwe producten werden betaalbaar voor gewone mensen en de Amerikaanse arbeiders hadden plotseling de beschikking over zaken waar zij – mensen die de crisisjaren 30 nog hadden meegemaakt! – niet van hadden kunnen dromen.
Let wel: in de jaren vijftig en begin jaren zestig wordt er – ook in kritische liedteksten – gesproken over witte mannen. Vrouwen, zwarten, indianen zijn groepen die op geen enkele wijze een rol lijken te spelen in de samenleving.
In de jaren 50 ontstond al een gevoel van onbehagen. Bijvoorbeeld verwoord in een lied uit de 50-er jaren, oorspronkelijk van de Coasters: Riot in Cell Block Number 9.
De economie van de VS draaide zo succesvol dankzij hogere productie, die de Vakbonden de mogelijkheid gaf hogere looneisen te stellen waardoor de consumptie steeg. Maar daarnaast draaide de economie dankzij de Derde Wereld en de Koude Oorlog.
De succesvolle economie ging gepaard met conformisme. Grote buitenwijken werden gebouwd waar mensen in gelijksoortige woningen een gelijksoortig leven leidden. Malvina Reynolds zong: Little Boxes
De Koude Oorlog maakte dat er een generatie opgroeide in de wetenschap dat de wereld vernietigd kon worden. Begin jaren 60 maakte de Cubacrisis een enorme indruk op de bevolking van de wereld, maar zeker van de Verenigde Staten. De generatie van de jaren 60 was bang, ontzettend bang, en boos. De machteloze angst en woede in verband met de vernietigingswapens uitte zich bijvoorbeeld in dromen over een totaal andere maatschappij in een totaal andere wereld. I Can See a New Day oorspronkelijk van Les Rice
De nieuwe generatie arbeiderskinderen had betere opleidingsmogelijkheden, kon naar de universiteit. Maar de verwachting dat kinderen op school zouden worden opgeleid tot kritische onafhankelijke mensen gebeurde niet. Scholing was slechts bedoeld om de Amerikanen op te leiden tot gedisciplineerde professionals. Tom Paxton spot: What Did You Learn in School Today.
Kritische intellectuelen probeerden aansluiting te zoeken met de volkse muziek. Folk in een gestileerde vorm werd de stijl waarin protestliederen werden gemaakt en gezongen. De liederen gingen over de grondwaarden van de maatschappij; de vrijheid die zo geroemd werd via de officiële kanalen maar in de praktijk voor veel groepen in de samenleving helemaal niet bestond, maar ook over solidariteit in een land waar rassenscheiding in de wet verankerd lag. De teksten waren in eerste instantie subtiel, maar het protest werd snel openlijker.
De Cubaanse revolutie in 1959 veroorzaakte een schokeffect in de Verenigde Staten. In eerste instantie was onduidelijk wat de politieke richting van de nieuwe machthebbers zou zijn, maar al snel besloot de VS tot een embargo omdat het nieuwe bewind in Cuba bezittingen van de VS onteigende. Hiermee werd de nieuwe regering, die niet duidelijk een communistische signatuur had, in de richting van de Sovjet Unie gezogen. Voor jonge mensen in de Verenigde Staten was de Cubaanse revolutie een fascinerende gebeurtenis. Hier kwamen jonge mannen (met baarden) uit de bergen naar beneden en trokken een lange neus tegen de Verenigde Staten. De Verenigde Staten reageren verkrampt. Zelfs journalisten mogen niet naar Cuba om verslag te doen. Ballad of William Worthy – Phil Ochs:
The Black revolution.
Rassenscheiding werkte tot ver in de jaren zestig in alle onderdelen van de maatschappij door en was in de wet vastgelegd. Segregatie was verplicht. De communistische partij in de Verenigde Staten was verboden omdat zij weigerde een aparte zwarte afdeling van hun partij op te richten. Met alle kritiek die er kan bestaan op de Amerikaanse Communistische partij was dit standpunt helder, solidair en in dat tijdsgewricht moedig. In 1965 besloten vier zwarte jongens naar een cafetaria te gaan en iets te drinken te bestellen. De cafetaria, alleen voor blanken, weigerde de jongens te bedienen, maar zij bleven zitten. Deze sit in vond overal in het Zuiden navolging en is later ook bij andere acties gebruikt als succesvol protestmiddel.
De Black liberation Movement groeide en probeerde op allerlei terreinen invloed uit te oefenen en verandering te forceren.
Zwarten in het Zuiden werden opgeroepen zich in te schrijven voor de verkiezingen. Noordelijke Amerikanen die solidair waren met de rassenstrijd trokken naar het zuiden om te helpen mensen te mobiliseren en zich in te schrijven voor de verkiezingen, ondanks de grote tegenwerking.
Ook de Freedom-movement zong, want geen freedommovement without freedomsongs. In tegenstelling tot de protest-Folk muziek, die bewust gericht was op de arbeidersklasse maar voortkwam uit de hogere klasse, kwam de zwarte protestmuziek uit eigen geldingen. De Freedomsingers componeerden protestliederen die naadloos aansloten bij de zwarte cultuur.
Woke up This Morning With My Mind Set On Freedom
I ‘m On My Way to the Freedom Land
Naarmate de acties intenser werden, werden de machthebbers in de Verenigde Staten gedwongen op te schuiven. Er was sprake van internationaal imagoverlies; beelden van het gewelddadig neerslaan van protesten gingen de wereld over. Het beeld van de VS als democratische en vrije rechtstaat, tegenover de dictatoriale communistische Sovjet Unie, werd bedreigd.
Daarnaast had bijvoorbeeld Kennedy gebruik gemaakt van de zwarte kiezer in het Noorden van de Verenigde Staten om zijn nipte overwinning te behalen bij de presidentsverkiezingen. Er moest een verandering komen. Langzaam maar zeker werden de juridische blokkades opgeheven; segregatie bij wet bestond niet meer. Maar daarmee natuurlijk niet de economische blokkades opgeheven noch de cultuur waarbinnen de segregatie nog steeds bestond en het zwarten onmogelijk maakte bepaalde plaatsen te bezoeken, bepaalde opleidingen te volgen enz.
Ain’t Gona Let Nobody Turn Me ‘Round
Drie jonge mannen, twee witte mannen afkomstig uit het noorden en een zwarte man uit het zuiden werden in 1964 vermoord (Over het onderzoek naar deze moord is de film “Missippi-burning” gemaakt). In de berichtgeving over deze moord is duidelijk te zien hoe de beide blanke studenten uit New York het nieuws haalden, terwijl de zwarte activist uit het zuiden nauwelijks wordt genoemd. Terwijl de drie mannen samen dezelfde strijd voerden en alle drie werden vermist.
Move on Over (Or We’ll Move on Over You) – Les Chandler
Directe actie was een belangrijk onderdeel van de strijd. Niet vragen, maar gewoon doen! De strijd was geweldloos ingezet, maar gezien de enorm gewelddadige reactie van de tegenstanders werd deze geweldloze strijd steeds minder geloofwaardig.
Daarnaast ontstond binnen de zwarte gemeenschap steeds meer verzet tegen de goedbedoelde hulp van blanken uit het Noorden. De witte studenten die zich (tijdelijk) aansloten bij de strijd van de zwarten kwamen in het nieuws, de zwarten zelf werden niet of nauwelijks genoemd.
De actievoerders waren hun leven niet zeker, waarbij vooral zwarte activisten regelmatig werden bedreigd en vermoord. De blanke studenten kwamen in hun vakantie helpen in het zuiden, maar gingen daarna weer terug naar huis. De zwarte bevolking bleef echter achter en moest permanent de strijd leveren.
De zwarte activisten hadden in de begintijd van de acties begrepen dat alleen blanken het nieuws zouden halen, en aanvaardden de situatie, maar naarmate de strijd vorderde ontstonden meer spanningen tussen de verschillende actievoerders en een groter zelfbewustzijn onder de zwarte activisten. Zij voelden zich vernederd door de wijze waarop verslag werd gedaan van de acties en besloten tot een eigen zwarte beweging waarvan blanken geen deel konden uitmaken.
Daarnaast begonnen ook vrouwen zich te organiseren. The Black Panterbeweging startte zeer vrouwonvriendelijk, hetgeen tot protest leidde bij zwarte vrouwen.
De vraag drong zich op hoe al die linkse bewegingen op elkaar konden aansluiten. Omdat ze op een aantal terreinen dezelfde belangen en strijdpunten hadden, was het belangrijk dat ze konden samenwerken.
En hoe dat verder in zijn werk ging, kon Peter Storm ons niet meer vertellen omdat de tijd er bijna op zat. Storm refereerde nog even snel aan de Vietnamoorlog, de milieustrijd en het heengaan van sociale bewegingen doordat ze zijn ingedamd of vernietigd door de gevestigde orde. Aan de andere kant zijn er een aantal essentiële veranderingen van toen, in de maatschappij gebleven. Ook de strijdmethoden die in de jaren 60 zijn ontwikkeld, worden tot op de dag van vandaag gebruikt.
De desillusie over de VS – het land van democratie en vrijheid – is ook het resultaat van de jaren 60. Joni Mitchell verwoorde deze desillusie in haar lied: The Fiddle and the Drum – Joni Mitchell
Er is tijdens de workshop meegezongen en het is duidelijk dat Peter Storm het zingen als belangrijk onderdeel van de strijd beschouwd. Een strijdliederencultuur ontbreekt helaas in Nederland, maar als het aan Peter Storm ligt, gaan we daar vandaag nog iets aan doen! Of in zijn eigen woorden: Waar gestreden wordt, daar wordt gezongen in en over die strijd. In de acties zelf houden mensen de moed erin en krijgen ze lachers op hun hand door zingend hun punt te maken. Waar de zang verdwijnt, valt de strijd terug in karigheid.
Carry It On – Gil Turner: